We delen graag kennis en ervaringen.  En we nemen kennis en ervaringen van mensen waarmee je je identificeert, als gebruikerservaringen sneller aan. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal van een ondernemer die vanwege de Coronacrisis het roer omgooit om een faillissement te voorkomen. Dat spreekt meer aan, dan de tips van de Kamer van Koophandel over gezond ondernemen in crisistijd.

Om met je achterban gebruikerservaringen te delen kun je bijvoorbeeld klantreviews op video opnemen, interviews afnemen en rondetafelgesprekken voeren. Een alternatief is de ‘User Experience Fishbowl’*. Oftewel ‘de vissenkom’.

Wat is een vissenkom?

Vissenkom-sessies hebben een kleine binnenkring met ‘ervaringsdeskundigen’ (3-7 pers.) omringd door een grotere buitenkring van deelnemers. De binnenkring bestaat uit mensen die een concrete vooruitgang hebben geboekt bij een uitdaging, die interessant is voor mensen in de buitenste cirkel. Het ontwerp van de vissenkom maakt het gemakkelijk voor de mensen in de binnenste cirkel om het gesprek met elkaar aan te gaan en te delen wat ze hebben gedaan. Voor de buitenste cirkel wordt het mogelijk gemaakt anoniem vragen te stellen aan de vissenkom. Deze interactievorm kan zowel in een offline als online setting worden gedaan.

Uit de praktijk

In deze blog deel ik een online variant, die ik gefaciliteerd heb tijdens het online event ‘Kick-on Collegetour’ van Techniektalenten West-Brabant Midden. Techniektalenten zet zich in voor een betere samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen in de techniek-sector in de regio, zodat meer leerlingen kiezen voor een carrière in de techniek. De ‘Kick-on Collegetour’ had als doel om vakspecialisten en vakdocenten te inspireren over de wijze waarop en meerwaarde van samenwerken. Tijdens het online event hebben vakdocenten, vakspecialisten en een leerling uit het MBO met elkaar in de vissenkom ervaringen gedeeld over de onderlinge samenwerking en wat zij er aan doen om dit tot een succes te maken. In deze variant zaten de mensen in de binnenkring in de studio en de deelnemers in de buitenkring keken vanuit huis mee via Zoom. De deelnemers waren voornamelijk van bedrijven en onderwijsinstellingen in de technieksector in de regio.

Hoe gaat de vissenkom in zijn werk? De stappen.

1. Als facilitator introduceer je de vissenkom als ‘het gesprek over ervaringen’, je stelt de mensen in de vissenkom voor aan de deelnemers thuis en je nodigt vervolgens de mensen in de vissenkom uit om het gesprek te starten. (2-3 min)
2. De mensen in de vissenkom delen hun ervaringen met elkaar over het onderwerp, terwijl de deelnemers via Zoom in stilte mee luisteren. (15 min)
3. De mensen in Zoom worden uitgenodigd na te denken over een vraag die zij aan de vissenkom willen stellen en worden vervolgens ingedeeld in break-out rooms. In de break-out rooms hebben deelnemers de tijd om met elkaar tot één vraag te komen. Eén vraag waar zij met elkaar geen antwoord op hebben en die zij als groepje heel graag beantwoord horen door de ervaringsdeskundigen in de vissenkom. Ieder groepje stuurt die ene vraag in via Menti, zodat de vraag anoniem bij mij als facilitator terecht komt. De chat van Zoom is namelijk niet anoniem. (10 min)
4. De facilitator noemt om beurten een vraag en de mensen in de vissenkom beantwoorden de vraag (bepalen zelf wie de vraag oppakt en wie eventueel aanvult). (15 min)
5. De laatste stap van de vissenkom is opvolging voor de deelnemers in de buitencirkel ‘Wat lijkt er nu mogelijk, gehoord hebbende?’. Bij Techniektalenten zijn de deelnemers weer in break-out rooms ingedeeld en hebben onder begeleiding van een co-facilitator en met behulp van de interactievorm Spiral Journal onderzocht wat zíj – met de ervaringen uit de vissenkom gehoord hebbende – nu zelf kunnen doen aan de samenwerking tussen vakspecialisten en vakdocenten.

Tips en variatie

1. Voorbereiding is the key! Bereid de mensen in de vissenkom goed voor op deze interactievorm. Organiseer een online meeting waar alle vissenkom-deelnemers bij zijn, laat ze kennis maken met elkaar en leg uit wat de vissenkom is en wat de bedoeling van het gesprek is.
2.  Aangezien je als facilitator in de 1^e ronde zoveel mogelijk op de achtergrond blijft en het liefst helemaal niet begeleidt, geef je deze handvatten aan de vissenkom-deelnemers mee:

• Beeld je in dat je met elkaar bijvoorbeeld in een treincoupé zit en dat jullie het gesprek hebben over de centrale vraag (en de mensen thuis zitten dan denkbeeldig in de trein op de bank achter jullie en ‘luisteren het gesprek af’)
• Wees aardig voor elkaar v.w.b. gesprekstijd. Pak zelf niet alle gesprekstijd en wees alert op wie bijvoorbeeld nog niet aan het woord is geweest en vraag hem of haar bijvoorbeeld: “Naam, hoe zit dat voor jou?” 
• Het gaat vooral om jouw ervaringen en wat jij eraan doet. Vertel het zo concreet mogelijk en vanuit jouw cirkel van invloed. Dat is inspirerend en praktisch voor de toehoorders.

3. Organiseer een generale repetitie op de dag zelf in de studio. Aangezien online nou eenmaal minder aan het toeval overlaat en mensen het echt nog spannend vinden om een gesprek voor de camera te voeren, helpt het de mensen om een vissenkom gesprek in die studio een keer te oefenen. Let op, hier komt dé tip die ik onlangs kreeg: Oefen de vissenkom met een ander onderwerp dan het onderwerp van de officiële vissenkom. Zo zorg je ervoor dat de officiële vissenkom spontaan en authentiek blijft. Dank Netteke Koster 😉. Bij Techniektalenten oefenden we met het onderwerp ‘vakantie vieren’.
4. Zorg dat je als facilitator een tablet hebt waarop je jouw Menti-account hebt staan om daar de vragen op te ontvangen.
5. De duur van de stappen van een offline vissenkom kan langer. Voor een online variant adviseer ik echt deze duur. Ik houd online altijd zoveel mogelijk blokken van 10 minuten aan, maar omdat er in deze 15 minuten 6 mensen aan bod komen en er met 4 camera’s werd gewerkt was er genoeg afwisseling om het voor de kijker niet eentonig te maken.
6. We hebben niet alle vragen in de live-uitzending kunnen beantwoorden. Dat wisten we van te voren en hebben we ook aan de buitencirkel gemeld. De vissenkom heeft in de studio naderhand de resterende vragen beantwoord. Deze opname is later aan de deelnemers verstrekt.
7. Werk samen met een technisch host die Zoom beheert en de breakout rooms coördineert en werk samen met een professionele audiovisuele partij die alle techniek, geluid en camera’s regelt. Ook voor deze partijen is het belangrijk om in de voorbereiding goed uit te leggen wat het doel van de vissenkom is en wat de stappen zijn (draaiboek!), om met de techniek er goed op in te spelen en er een mooie kijkbeleving van te maken.
8. Er zijn verscheidene manieren voor de laatste stap van de vissenkom; het opvolgen voor de deelnemers in de buitenste cirkel. Kijk hier voor en meer uitleg en tips op https://www.thecreatorscompany.com/liberating-structures/

Het online event van Techniektalenten vond plaats op 23 maart ‘21. Georganiseerd door Techniektalenten West-Brabant Midden (Sterk Techniek Onderwijs). Locatie BOM engineering, videoproductie Big Boy Film en technisch host Debbie van Steenpaal.

*De ‘User Experience Fishbowl’ is één van de 33 liberating structures: onconventionele interactievormen voor meer gelijkwaardige en evenredige interactie.